استفاده از مکانیزم و روشهای نوین نگهداری فرش در موزه فرش

فرش یکی از قدیمی ترین و زیباترین صنایع دستی است که خواستگاه آن و زمان تولدش به سالیان پیش و به زمان انسانهای اولیه می رسد . از آنجایی انسانها برای زندگی کردن به این دنیا می آیند ، زندگی کردن آنها بر روی این کره ی خاکی مستلزم رعایت نکات و شرایطی است که به زندگی کردن هر چه بهتر آنها در این جا بیانجامد .
از طرفی فرهنگ و آداب و رسوم هر قومی نیز در چگونه زیستن انسانها نقش به سزایی دارد . صحبت از فرش که می شود نام ایران نیز در کنار آن عرض اندام می کند . علت این امر این است که ایران از جمله اولین کشورهایی بوده است که در بافت و تولید این زیر انداز پیشتاز بوده است.
همانطور که از معنی کلمه ی فرش بر می آید ، فرش به معنی گسترده ای است که دارای پرز می باشد و این پرز بر روی اسکلتی از تار و پود بنا شده و باعث نرم بودن محل نشستن انسان می گردد .
قدیمی ترین فرش ایران و علی الخصوص فرش دنیا ، فرش پازیریک است . فرش پازیریک ، قدیمی ترین فرش موجود در جهان است و در موزه ی پاریس نگهداری می شود . فرش های قدیمی و نفیس ایران بسیار زیادند که تعداد بسیاری از آنها در موزه های جهان نگهداری می شوند و تعدادی از آنها نیز در ایران وجود دارند .
اما موضوع مهمی که وجود دارد نحوه ی نگهداری فرش های قدیمی و جلوگیری از خراب شدن و از بین رفتن آنهاست که در اینجا اطلاعاتی در این زمینه به شما ارائه می گردد.
واحد نگهداری فرش در موزه
این واحد وظایفی دارد که بسیار مهم است و وظیفه ی او در قبل نگهداری از فرش پاسداری از هویت جامعه انسانی و فرهنگ یک ملت است . این فرش ها نشان از نحوه ی زیستن افراد دهه های قبل دارد که خود نشان دهنده ی هنر و فرهنگ و سنن افرادی است که در زمان های قبل از ما می زیسته اند .
نگهداری از فرش های قدیمی که الیاف آن دچار کهنگی هستند بسیار سخت تر از فرش هایی است که امروزه بافته شده و نگهداری می شوند . عواملی که باعث خراب شدن فرش ها می شوند ، تاثیر بالاتری در فرش های کهنه دارند و الیاف آنها بیشتر در معرض آسیب می باشند .
واحد نگهداری از فرش ها در موزه به روشهای نوین و علمی از فرش های نفیس نگهداری می کنند.
مثلا روش انبار کردن فرش ها چندین مرحله دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره می گردد :
1- ثبت اطلاعات فرش از جمله ابعاد و کیفیتی که فرش دارد
2- غبار روبی از فرش به طور منظم
3- بارکد گذاری فرش
4- استفاده از مواد طبیعی برای دفع حشرات و جوندگانی که باعث آسیب زدن به فرش می شوند .
5- پوشاندن فرش با پارچه کتانی
نگهداری فرش در موزه چگونه است؟
همانطور که می دانید به دلیل ارزشمند بودن فرش های دستباف نگهداری از فرش های دستباف از ماشینی بسیار سخت تر است. زیرا با گذر زمان ارزش فرش های دستباف افزوده می شود که کم نمی گردد . به همین دلیل این فرش ها دور نمی افتد بلکه با روش های نگهداری حتی تکه های مانده از انها نیز نگهداری شده و دور انداخته نمی شوند .
تمام وسایل نیاز به تعمیر و نگهداری دارد و فرش های موزه و عتیقه ، به روشی خاص خود برای اینکار نیاز دارند . شست و شو و تمیز کردن و جلوگیر از خرده شدن توسط حشرات از جمله این کار هاست .
معمولا، فرش های آنتیک ، در بازه های زمانی پنج ساله به مراقبت و رفو نیاز دارند و زیاد از حد در معرض دید قرار گرفتن برای آنها مضر است و گاهی اوقات شده که شما به موزه مراجعه می کنید اما فرش ها را و یا وسایل دیگر را سر جای خود ندیده اید . اگر آنها را برای بازدید در جای دیگر نبرده باشند ، مسلما آنها را برای استراحت و نگهداری و مانع شدن از مستهلک شدن شان در جایی دیگر به مراقبت برده اند .
مثلا فرش ها را گاهی به صورت عمودی و گاهی به صورت مورب و شیب دار نگه می دارند ، علت این امر این است که فرش در اثر وزن خود دچار کشیدگی نشود و نحوه ی نمایش آن را تغییر می دهند هم اینکه فرش ها ممکن است در اثر کهنگی به نور حساس باشند و نورافکن هایی که در موزه برای نشان دادن هر چه زیباترشان روشن هستند باعث آسیب به آنها گردد .
مورد دیگر، رفو ، بید خوردگی و شست و شوی فرش است که بهتر است بسته به نوع فرش و نیازش در نگهداری بهینه فرش مورد توجه موزه داران و کارشناسان فرش قرار گیرد .
اگر فرش آسیب ببیند ، احیا و نگهداری آن بسیار زمان گیر و هزینه بر و سخت می گردد به همین دلیل پیشگیری بهتر از درمان است .
هر چند وقت یکبار ، فرش ها را برای شست و شو به صورت دستی و با بهترین موادی که به فرش آسیب نرساند ، می برند ، بعد از شست و شو آن را به دقت خشک کرده و اگر نیاز به رفو داشته باشد ان را رفو می کنند .
اگر جایی از فرش دچار بید زدگی شده باشد ، با چشم مسلح یا غیر مسلح محل را بازرسی کرده و بیدها و تخم های آنها را از بین برده و اگر نشود ، آن را کز می دهند .
عملیات کز دادن فرش باید زیر نظر کارشناسان، با حرارت مناسب انجام گیرد ، سپس به وسیله ی پارچه های کتان ، که در پشت فرش نصب می شود ، مانع از نفوذ بید و بید خوردگی فرش می شوند .
نگهداری فرش ها در انبارهای موزه ای و غیر موزه ای
فرش هایی در موزه و در معرض دید تماشاگران قرار می گیرد ، این موزه باید دارای شرایطی باشد که سیستم اعلان حریق ، اطفای حریق ، کنترل و تنظیم دما، کنترل رطوبت به صورت منظم و دیجیتالی از جمله این شرایط است.
مکان دیگری که فرش ها در آن نگهداری و انبار می شوند ، مکان هایی است که حالت غیر نمایشی و برای نگهداری فرش مورد استفاده قرار می گیرد و حتی انبار هایی که برای انتقال فرش به صورت زمینی ، هوایی ، دریایی وجود دارند ، از جمله این فضاهاست که برای اینکه فرش ها آسیب نبیند ، باید تمهیداتی اندیشیده شود .
اصول انبار کردن فرش های نفیس
فرش ها به دو صورت لول شده و تا شده نگهداری می شوند . لول شده به صورتی است که روی تخته ای مثل زمانی که فرش را برای قالیشویی می برند نگهداری و روی هم گذاشته می شوند. برای نگهداری فرش به صورت تاشده آنها را به صورت تخت ، افقی بر روی تخته هایی گذاشته و سپس آنها را از چهار گوشه تا زده و روی هم می اندازند .
لول کردن و تا کردن فرش ، روش هایی اصولی نیست . اما پهن کردن فرش ها بر روی هم روی تخته ها با فاصله از روی زمین بسیار مناسب تر است و روی فرش ها نفتالین می پاشند تا در اثر گرما و فشار و ماندن در فضای انبار دچار بید خوردگی نشوند .
به صورت دوره ای و منظم باید فضای انبار سم پاشی شود تا عاری از هر گونه حشره ی موذی گردد .
نگه داشتن فرش ها در محیط های مرطوب کاری است اشتباه که باعث پوسیدگی فرش می شود .
همچنین انباری که فرش های گرانبها در آن نگهداری می شوند باید از مصالح ساختمانی مناسب و محکم و استاندارد ساخته شده باشد، تا در موارد بلایای طبیعی مورد اسیب قرار نگیرد .
حمل و نقل هوایی آسیب کمتری نسبت به زمینی و دریایی می بیند و در انتقالات دریایی باید فرش ها عدل بندی شده و در کانتینر مخصوص ضدعفونی شده قرار گیرد تا مطمئن تر باشد.